Μία νέα έρευνα που δημοσιεύτηκε προσφάτως στο επιστημονικό περιοδικό Nature Reviews Microbiology εξέτασε τη διαθέσιμη βιβλιογραφία για τη long COVID, εστιάζοντας στις ομοιότητες της νόσου με άλλες παθήσεις, τα συμπτώματα που προκαλεί, καθώς και τις θεραπευτικές επιλογές για τους ασθενείς.
Η long COVID είναι μία νόσος που εμφανίζεται σε ασθενείς με ιστορικό COVID-19 και μπορεί να επηρεάσει διάφορα οργανικά συστήματα. Τους τελευταίους μήνες, αρκετές μελέτες έχουν εξερευνήσει διάφορα συμπτώματα της νόσου, τους παράγοντες κινδύνου για την εμφάνισή της, διαγνωστικά κριτήρια, καθώς και θεραπείες.
Στην παρούσα μελέτη οι επιστήμονες όλα τα διαθέσιμα δεδομένα για τη νόσο και κατέληξαν σε ορισμένα ενδιαφέροντα συμπεράσματα.
Οι Μηχανισμοί της Long COVID και Ομοιότητες με Άλλες Παθήσεις
Αρκετές μελέτες έχουν παρατηρήσει εξάντληση των Τ λεμφοκυττάρων, των δενδριτικών κυττάρων, περιορισμό στη διαφοροποίηση των CD4+ και CD8+ λεμφοκυττάρων, καθώς και αύξηση στην έκφραση της PD1 στους ασθενείς με long COVID.
Επιπλέον, αρκετοί ασθενείς παρουσιάζουν υπερβολική ενεργοποίηση αρκετών μηχανισμών που συνδέονται με τη φυσική ανοσία, όπως για παράδειγμα αύξηση στον αριθμό των μονοκυττάρων, καθώς και αύξηση της έκφρασης των ιντερφερονών β, λ1 αλλά και του παράγοντα νέκρωσης όγκων (TNF).
Τα γαστρεντερικά συμπτώματα της long COVID έχουν συνδεθεί με παθολογική αύξηση στα επίπεδα των κυτταροτοξικών Τ λεμφοκυττάρων, ενώ οι διαταραχές των γνωστικών λειτουργιών με αύξηση της έκφρασης της CCL11.
Σε αρκετούς ασθενείς με long COVID έχουν παρατηρηθεί υψηλά επίπεδα αυτοαντισωμάτων για τον ACE2, τους υποδοχείς β2, καθώς και τους μουσκαρινικούς Μ2 υποδοχείς.
Σε ασθενείς με long COVID, καθώς και σε ορισμένους ασθενείς με σύνδρομο χρόνιας κόπωσης έχει παρατηρηθεί επίσης επανενεργοποίηση του ιού Epstein-Barr (EBV), καθώς και του ερπητοϊού HHV-6. Ειδικά ο πρώτος ιός έχει συνδεθεί στο παρελθόν με έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών και αίσθημα κόπωσης στους ασθενείς με long COVID.
Αυτή τη στιγμή, οι περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι τα περισσότερα συμπτώματα της long COVID αποδίδονται στην παραμονή του ιού SARS-CoV-2 στον οργανισμό. Διάφορες πρωτεΐνες του SARS-CoV-2, καθώς και RNA του ιού έχουν ανιχνευθεί σε καρδιακούς, αναπαραγωγικούς, εγκεφαλικούς, οφθαλμικούς, μυϊκούς, λεμφικούς, ηπατικούς και πνευμονικούς ιστούς, καθώς και σε δείγματα ορού, ούρων και κοπράνων από ασθενείς με long COVID.
Αντίστοιχες ανοσολογικές βλάβες παρατηρούνται και στους ασθενείς με σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, γεγονός που έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας για τη σύνδεση των δύο συνδρόμων. Επίσης, αρκετά συμπτώματα είναι κοινά ανάμεσα στις δύο παθήσεις, όπως για παράδειγμα η μείωση στα επίπεδα της κορτιζόλης, η δυσλειτουργία των μιτοχονδρίων, το αίσθημα κόπωσης μετά την άσκηση, η δυσαυτονομία, η ενεργοποίηση των μαστικών κυττάρων, η υπερβολική ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων, η ενδομητρίωση, οι διαταραχές της εμμήνου ρύσεως και οι διαταραχές του εντερικού μικροβιώματος.
Συμπτώματα της Long COVID και Παθοφυσιολογικοί Μηχανισμοί
Οι βλάβες που προκαλεί η long COVID στα διάφορα όργανα έχουν συνδεθεί σε μεγάλο βαθμό με τη φλεγμονή που προκαλεί η νόσος, καθώς και με την ανοσιακή απόκριση που σχετίζεται με την τελευταία.
Τα συμπτώματα της νόσου από το καρδιαγγειακό, όπως για παράδειγμα η στηθάγχη και το αίσθημα παλμών συνδέονται με δυσλειτουργία του ενδοθηλίου, μικροθρομβώσεις και μειωμένη αγγειακή πυκνότητα.
Η long COVID έχει συνδεθεί επίσης με αυξημένο κίνδυνο νεφρικών βλαβών, καθώς και διαβήτη τύπου 2.
Τα αναπνευστικά συμπτώματα της long COVID, όπως για παράδειγμα ο βήχας και η δύσπνοια, είναι αποτέλεσμα βλαβών στο επιθήλιο, καθώς και παγίδευσης αέρα στους αεραγωγούς.
Η long COVID μπορεί να προκαλέσει και νευρολογικά συμπτώματα, όπως για παράδειγμα διαταραχές της μνήμης, έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών, διαταραχές του ύπνου, παραισθησία, διαταραχές της ισορροπίας, ευαισθησία στους θορύβους και στο φως, εμβοές, καθώς και διαταραχές της γεύσης ή/και της ακοής.
Τα παραπάνω συμπτώματα συνδέονται με μείωση στα επίπεδα της κορτιζόλης, απώλεια μυελίνης, επανενεργοποίηση των μικρογλοίων, οξειδωτικό στρες, υποξία ή ανεπάρκεια της τετραϋδροβιοπτερίνης.
Τα γαστρεντερικά συμπτώματα της νόσου, όπως για παράδειγμα το κοιλιακό άλγος, η ναυτία, η απώλεια της όρεξης, η δυσκοιλιότητα και η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση συνδέονται συνήθως με διαταραχές στα επίπεδα διαφόρων βακτηρίων του εντέρου.
Τα νευρολογικά συμπτώματα της νόσου εμφανίζονται συνήθως αργότερα και παραμένουν για μεγαλύτερη διάρκεια σε σχέση με τα αναπνευστικά και τα γαστρεντερικά.
Διαγνωστικές και Θεραπευτικές Επιλογές για τη Long COVID
Τόσο η διάγνωση όσο και η θεραπεία της long COVID βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη συμπτωματολογία των ασθενών.
Για τη διάγνωση μπορεί να χρειαστεί μαγνητική τομογραφία για την ανίχνευση των βλαβών στο καρδιαγγειακό και τους πνεύμονες. Σε ορισμένους ασθενείς γίνεται συχνά και ηλεκτροκαρδιογράφημα.
Οι εξετάσεις αίματος έχουν επίσης χρησιμότητα στη διάγνωση της νόσου και συχνά με αυτές προσδιορίζονται και τα επίπεδα αρκετών δεικτών του ανοσοποιητικού συστήματος.
Για την αντιμετώπιση της νόσου μπορεί να χορηγηθούν διάφορα φάρμακα, ωστόσο η αγωγή είναι σχεδόν πάντοτε συμπτωματική. Για παράδειγμα, ο γιατρός μπορεί να χορηγήσει χαμηλή δόση ναλτρεξόνης για την αντιμετώπιση της νευρωνικής φλεγμονής, β αποκλειστές για την ορθοστατική υπόταση ή αντιπηκτικά για την αντιμετώπιση των μικροθρόμβων.
Τέλος, ορισμένες έρευνες έδειξαν ότι και τα εμβόλια της COVID-19 έχουν χρησιμότητα στην πρόληψη της long COVID, καθώς διαπιστώθηκε ότι οι ασθενείς που είχαν εμβολιαστεί, είχαν μειωμένο κίνδυνο να παρουσιάσουν τη νόσο, ακόμα κι εκδήλωσαν συμπτώματα κατά τη διάρκεια της οξείας COVID-19 λοίμωξης.
Επιμέλεια: Αντώνιος Δημητρακόπουλος MD, PhD, Ειδικός Παθολόγος Διευθυντής Γ’ Παθολογικής Κλινικής Ερρίκος Ντυνάν HC, ΕΔΙΠ Παθολογίας-Ανοσολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ